Steeds vaker horen we de term nepnieuws in de media. Het lijkt steeds vaker een onderdeel te zijn van politieke campagnes en van de strategie van grote bedrijven. Ook rondom het coronavirus was er veel nepnieuws in omloop, met name gericht om argwaan over het virus zelf te verspreiden. Op zich kun je het zien als een manier om een soort tegengeluid ergens op te geven, maar als lezer moet je wel kunnen herkennen wat nep is en wat niet. Hoe doe je dat? En is nepnieuws nodig om ons enigszins scherp en kritisch te houden?
Nepnieuws is volgens Mediawijsheid misleidende en onjuiste informatie in de vorm van een nieuwsbericht. Hierdoor is het vaak lastig te herkennen dat het om onjuiste informatie gaat. De maker of verspreider maakt gebruik van de authenticiteit die een nieuwsartikel lijkt te hebben. Vaak wordt dit gedaan om snel veel aandacht te trekken. Een ongefundeerd en onwaar maar aantrekkelijk artikel lijkt hier het ideale middel voor. Zeker als deze veel gedeeld wordt op social media.
Een artikel maken dat veel gezien en gedeeld wordt op social media en daardoor een groot bereik heeft, is interessant als je veel geld wilt verdienen of om de publieke opinie te beïnvloeden. De eerste is eenvoudig uit te leggen: Zorg dat er veel op jouw artikel geklikt wordt zodat je op jouw website met advertenties geld kunt verdienen. Je genereert dus traffic naar jouw website. Op zich is er niet zo veel mis met deze vorm van nepnieuws of clickbaits (iets wat aantrekkelijk is om op te klikken). Vaak is de inhoud van dit soort artikelen of webpagina’s minder uitgebreid en inhoudelijk interessant. Het gaat de maker er alleen om dat jij op zijn website komt en hopelijk op advertenties klikt. Of nog simpeler: Dat de eigenaar van de website geld verdient.
Publieke opinie beïnvloeden
De andere vorm is wat verontrustender. Die richt zich meer op het beïnvloeden van mensen en groepen. Door te polariseren proberen de makers van nepnieuws ervoor te zorgen dat mensen tegenover elkaar komen te staan. Dat zie je bijvoorbeeld ook in de politiek gebeuren. Een goed voorbeeld zijn de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Zowel de democraten als de republikeinen proberen de andere partij zwart te maken met nepnieuws. Dit alleen maar om ervoor te zorgen dat de stemmer anders gaat denken en op jouw partij stemt.
Ook rondom het coronavirus is veel nepnieuws te vinden. Er wordt ingespeeld op onduidelijkheid die gepaard gaat met een nieuw virus wat voor een pandemie heeft gezorgd. Er werden berichten verspreid dat het virus niet dodelijker is dan de griep, dat het in een laboratorium is ontwikkeld of door het nieuwe 5G-netwerk is ontstaan. Je zag dat hierdoor de samenleving polariseerde: er ontstond een groep die wel en een groep die niet in het coronavirus als natuurlijk virus geloofde.
Waarom is nepnieuws zo effectief?
Nepnieuws bestaat al heel lang, maar het gemak waarmee we tegenwoordig berichten kunnen delen, zorgt ervoor dat deze heel snel een vlucht kunnen nemen. Berichten worden via social media enorm snel gedeeld en in no-time hebben duizenden mensen het gelezen. Vaak als berichten veel aandacht krijgen, pakken andere websites dat op en berichten ook over het originele bericht. Vaak zonder bronvermelding. Hierdoor gaat de sneeuwbal rollen en krijgt een nepnieuwsbericht nog meer momentum en aandacht. Meer journalisten en websites zullen er aandacht aan besteden, zonder dat ze weten dat het om nepnieuws gaat. Of erger nog, zonder dat het ze interesseert of het echt nieuws betreft. Dat zelf de beste dit overkomt kun je zien aan een recente gebeurtenis: De politie waarschuwde voor de momo-challenge waarbij kinderen zelfmoord zouden plegen. De momo-challenge is een hoax.
Daarnaast zie je ook dat de psychologie van de mens een enorme rol speelt. Marketingfacts noemt 5 beïnvloedingstechnieken die gebruikt worden bij nepnieuws. Een van de belangrijkste technieken speelt in op de confirmation bias. Daarbij zoek een persoon bevestiging voor iets wat hij of zij al geloofd of denkt. Filterbubbels spelen hier ook een rol in. Om het voorbeeld van het coronavirus er weer bij te pakken: iemand die al wat twijfels heeft over het virus laat die twijfels wegnemen door een fake news bericht dat het in een laboratorium is ontwikkeld. Dit bevestigt enigszins wat deze persoon al dacht. Het speelt ook enorm mee als zo’n bericht duizenden keren is geliked en gedeeld. Als deze persoon het bericht leest, liked en deelt, dan zal hij of zij ook meer van dit soort berichten te zien krijgen.
Moeten we wat tegen nepnieuws doen?
Ik denk dat het antwoord ja en nee is. Ja, we moeten voorkomen dat nepnieuws ons beïnvloed en ons gedrag veranderd. Er zijn genoeg websites op internet te vinden die tips geven bij het herkennen van nepnieuws. Mediawijsheid geeft uitgebreid tips voor het controleren van berichten. Ook de Rijksoverheid heeft een webpagina met tips.
Door met name te controleren waar een bericht vandaan komt en te bekijken welke intentie een bericht heeft kom je er al gauw achter of iets mogelijk nepnieuws is.
Aan de andere kant kan nepnieuws niet worden voorkomen. Ik denk daarom ook dat eenieder er bewust van moet zijn dat er nepnieuws bestaat en dat je kritisch blijft over de dingen die je leest. Dat laatste geldt overigens net zo goed voor nieuws dat wel authentiek en op feiten gebaseerd is. Een beetje nepnieuws om ons scherp te houden is dus niet verkeerd. Een beetje nepnieuws is dus nodig.
