2020 heeft nagenoeg alles veranderd. Voor de één is er echter veel veranderd en voor de ander weinig. Eén sector die stelselmatig hard getroffen wordt door een omvangrijke crisis is de cultuursector. Comedian Zuva Martens kan hierover meepraten. Sinds de strengere maatregelen van 3 november is er zo goed als geen mogelijkheid meer voor comedians en andere podiumkunstenaars om actief hun vak uit te oefenen. Sinds de algehele lockdown sinds half december al helemaal niet. De 29-jarige Nijmegenaar liet zijn licht schijnen over zijn levensweg, het comedy-vak, Black Lives Matter en zijn plek op de wereld.
Zuva Martens werd in 1991 geboren uit een Zimbabwaanse moeder en een Nederlandse vader. Hij zou tot zijn tiende in Zimbabwe wonen voordat hij en het gezin in 2001 naar Nederland verhuisden. Na drie jaar in Nijmegen te hebben gewoond, verhuisden ze naar Zuid-Afrika waar ze zes jaar zouden wonen. Ondanks zijn relatief korte tijd in Nederland, was zijn eerste kennismaking met comedy in de vorm van Nederlandstalig cabaret. Hans Teeuwen en Theo Maassen waren de eerste indrukken waarmee hij zich zou ontwikkelen tot professioneel comedian.
Hoe breng je als comedian dezer dagen je tijd door?
“Heel veel YouTube kijken haha! Het was al lastig in het begin want ik had eerst een hele duidelijke routine: kwart voor negen opstaan, even wakker worden, kopje koffie, nieuws lezen en dan schrijven. En toen bloedde het eigenlijk tergend langzaam dood. Sinds de lockdown ben ik erg gedemotiveerd om weer te gaan werken. Er gebeurt wel genoeg om me heen om over te schrijven, maar ondertussen zit ik ook met een boel zorgen op het moment. Verdien ik wel genoeg geld op het moment? Kan ik mijn kosten op een andere manier opvangen? Et cetera. Dus ja… Ik ben eigenlijk voornamelijk heel veel YouTube aan het kijken.”
Je zegt dat er ‘genoeg om je heen gebeurt’.
“Nou er gaat geen dag voorbij zonder dat er headline news is. Nu hebben we dus de lockdown, daarvoor de ‘nieuwe maatregelen’ en daarvoor ging het veel over de presidentsverkiezingen in de VS. Dáár wilde ik toen iets over posten, maar dat was dus alweer oud nieuws. Dus er gebeurt gewoon zo veel dat ik het zwaar vind om het allemaal een beetje een plek te geven.”
“Wat de Speld bijvoorbeeld doet met nep-nieuwskoppen is inspelen op de actualiteit. De Speld kopte, voor de aankondiging van de nieuwe maatregelen, al: “Nieuwe maatregelen worden nog niet aangekondigd, dat zou op tijd zijn.” Maar wat de Speld doet is heel specifiek en dat is heel erg conducive, zoals dat in het goed Nederlands heet, maar dat is voor live stand-up wat moeilijker. Ik had bij de eerste lockdown wel wat grappen klaarliggen, omdat we allemaal wel wisten wat er zou gaan gebeuren. Maar er gebeurt nu zoveel in mijn carrière dat ik me daar niet mee bezig houd.”
Het was op jonge leeftijd al dat Martens gefascineerd raakte door het talent om een grote groep mensen in een uur of anderhalf uur zó vaak aan het lachen te maken.
“Eerst heb ik heel veel Nederlandstalige cabaret en comedy gekeken maar daarna veel Engelstalig. Ik ben meertalig opgevoed, maar Engels blijkt toch meer mijn moedertaal te zijn dan Nederlands. Ik heb als kind veel in het buitenland gewoond en de belangrijkste jaren in mijn ontwikkeling heb ik daar meegemaakt.”
Met hoeveel talen ben je opgevoed?
“Vooral Engels en Nederlands. Met tegenzin spreek ik een beetje Frans. En ik kan nog een héél klein beetje Shona: de taal van mijn moeder. Maar dat is echt heel erg minimaal. Mijn moeder, die mij er actief mee opvoedde, zei ook dat de taal op een gegeven moment uit me viel als dunne stront. Ik weet eigenlijk niet waarom.
Toen ik een jaar of 9 á 10 was werd het gewoon steeds moeilijker om het bij te houden. Ik hoorde het wel veel om me heen maar het schrijven dat ging gewoon niet meer. Misschien kwam dat ook doordat ik na mijn gewone school nog naar een Nederlandse school ging die we hadden in de hoofdstad Harare. En omdat we ook vaak naar Nederland op vakantie gingen werd er wel meer gehamerd op Nederlands dan op Shona. Ook omdat je je in Zimbabwe prima met Engels kunt redden. Dat is echt geen punt.”
“Dus mijn ouders besloten dat we beter af waren in Nederland dan in een dictatuur waar je door aids waarschijnlijk de 40 niet haalt.”
“Wat echter ook meespeelde was dat mijn ouders bij de geboorte van mijn zus, broertje en mij de optie kregen ons een Nederlands of Zimbabwaans paspoort te geven. Toen hebben mijn ouders heel specifiek voor een Nederlands paspoort gekozen. Want ze weten gewoon dat als je Nederlands bent, je iets meer vrijheid hebt in de wereld. Stel je komt in België aan met een Zimbabwaans paspoort i.p.v. een Nederlands paspoort, hebben ze waarschijnlijk toch wel een paar vragen voor je. Dus vandaar dat ik meer Engelstalige comedy kijk dan Shonatalige comedy haha!”
Ken je een Shonatalige comedian?
“Ik ken er eentje. Er is een heel populair personage in Zimbabwe en dat is NdiGringo Chete. Wie ken ‘em niet! En dan heb je nog iemand waarvan ik niet zeker weet of hij Zimbabwaans of Zuid-Afrikaans was en dat is Osuofia [Na enig onderzoek blijkt het een acteur te zijn uit Nigeria]. Hij heeft een film Osuofia in London en dat is bijna een stereotype verhaal van een Afrikaanse dude die echt totaal geen weet heeft van de Europese wereld. Een soort Borat in Amerika, maar dan een Afrikaan in Londen. Het is echt heel komisch gebracht. Dus er zijn wel degelijk Afrikaanse comedians natuurlijk. Er wordt daar ook wel meer op gehamerd gezien wij ‘een aantal’ dictatoren hebben gehad de laatste paar jaar. Daardoor wordt humor door veel autoriteiten wel een beetje negatief bekeken.”
Zoals Robert Mugabe?
“Ja, die lul wilde maar niet dood inderdaad.”
Eind jaren 90 raakte Zimbabwe in een economische crisis. Een crisis die doorzette toen toenmalig president Robert Mugabe in 2001 massaal (witte) boeren onteigende. Hierdoor stortte de landbouw in en de politiek-maatschappelijke onrust die erop volgde, zorgde ervoor dat het bruto binnenlands product halveerde. De situatie verergerde nadat hulpgeld verdween en er economische sancties werden opgelegd. Het was o.a. deze situatie die ervoor zorgde dat de familie Martens naar Nederland vertrok.
“Ja, er waren een paar redenen om te vertrekken. Mijn vader zat daar in de politiek en hij werd een aantal keer bedreigd door de autoriteiten, omdat hij zich erg uitsprak tegen de regering. Mijn vader voelde de bui al hangen en veel andere mensen merkten ook wel dat Zimbabwe langzaamaan een dictatuur begon te worden. Een andere reden was dat mijn zus net 13 was en ik was 10 dus wij waren twee tieners. En destijds was aids een gigantisch probleem daar. Echt enorm. Zo erg dat de gemiddelde leeftijd waarop een Zimbabwaan stierf 37 jaar was. Dus mijn ouders besloten dat we beter af waren in Nederland, dan in een dictatuur waar je door aids waarschijnlijk de 40 niet haalt.”
“We waren trouwens ook echt nét op tijd met ons vertrek want de Zimbabwaanse dollar crashte in 2001. Waardoor je die bizarre hoge bedragen kreeg. 6 miljard dollar voor een brood bijvoorbeeld. In Zimbabwe hebben we nu dus starving bilionaires haha. Het grappige van die situatie is wel dat Zimbabwanen erom kunnen lachen. Het is kut, maar ze kunnen erom lachen. Humor hebben Zimbabwanen altijd wel over dit soort dingen. Mijn moeder stuurt ook weleens appjes door die ze dan krijgt van vrienden daar en daaraan merk je wel dat ze er met humor mee omgaan.”
“Brullen als bavianen in bomen.”
Merk jij dat je daar iets van mee hebt genomen?
“Tja, als kind kreeg ik het allemaal niet zo mee. Maar mijn moeder maakt er bijvoorbeeld een boel grappen over. Maar ik probeer ook altijd wel het zonnetje in huis te zijn. Mijn naam betekent ook ‘zon’. In het Shona dan hé, niet in het Duits. Ik ben ook het middelste kind, dus ik had altijd wel ‘middle child syndrome’. Dus ik probeerde ook altijd wel voor de verzoening te zorgen tussen iedereen.
Maar ik merkte ook dat ik er nooit echt bij hoorde. Je valt overal net tussenin. En dat heb ik overal wel gemerkt. Zowel in Zimbabwe, Nederland als Zuid-Afrika. Ik heb er nooit écht bij gehoord als mixed race child. Dat is ook wel waar mijn comedy stijl begon weet je wel? To white to be black en to black to be white. Nu hebben een boel mensen die mixed race zijn dat. Dus het is voor veel comedians een standaard grap, maar het werkt dus waarom niet? En het is ook gewoon waar. Het is immers mijn verhaal.”
Je zegt al “jouw verhaal”. Zou je zeggen dat het Zimbabwaanse sentiment om met humor om te gaan met een vervelende situatie, een essentieel onderdeel is van jouw verhaal?
“Ja, voor een deel. Als we in Zimbabwe vrienden over de vloer hadden, dan was het ook echt alleen maar moppen tappen. Ook als mijn moeder er zat met haar zussen en ik liep dan even over de gang of iets dan hoorde ik ze alleen maar brullen van het lachen. Maar echt brullen als bavianen in bomen. Het is mooi om te zien hoe bevrijdend dat werkt. Vooral omdat mijn moeder het er zwaar mee had. Ze heeft haar thuisland moeten verlaten, in Nederland kon ze nooit echt aarden. In Zuid-Afrika wel beter, maar daar was ze ook nooit écht helemaal thuis. Dus als ze daar dan weer met familie was dan kwam alles er weer uit in de vorm van humor.”
“Maar bij mijn vaders kant is dat ook. Daar is het wel iets meer gemene humor. Iets meer porren, maar dat is echt de humor van die familie. De koude kant zegt het ook altijd: ‘Oh typische Martens-humor.’”
Deze ‘gemene humor’ staat anno 2020 onder druk. Grappen over ras liggen gevoeliger dan ooit. De kritiek op zwarte piet neemt bijvoorbeeld toe. Dit jaar stopte Bol.com al volledig met de verkoop van zwarte piet-producten. Cancel culture heeft ervoor gezorgd dat o.a. zowel filmmaker James Gunn in de problemen kwam als comedian Louis C.K. vanwege oude en zwartgallige tweets. Een reactie hierop van veel mensen getuigt van een ‘je mag ook niks meer tegenwoordig’-achtige toon. De grens tussen het toelaatbare en het ontoelaatbare blijkt vandaag de dag een moeilijke te zijn. Is daar nog plek voor deze ‘Martens-humor’?
“Het is een lastige en de balans is voor iedereen anders. Ik geef ook comedycursussen en ik vertel daar altijd dat de band met je publiek heel belangrijk is. Als jij een vreemde op straat een willekeurige grap vertelt is de kans heel groot dat hij of zij niet zal lachen. Jij moet als comedian een goede band met je publiek opbouwen zodat je hun respect kunt winnen. Wat veel comedians doen is beginnen met een observatie en een grap over zichzelf. Zodat je laat zien dat je om jezelf kunt lachen. Comedy is interessant, omdat jouw tekortkomingen eigenlijk jouw sterkste punten zijn. Omdat dat het punt is waarop je jouw masker af moet zetten en los moet laten.
In het dagelijks leven liegen we wat af en hebben we ons veilige masker op. Zodra jij naar een comedyshow gaat, dan wil jij authenticiteit en eerlijkheid. Dus hoe eerlijker jij bent op het podium, hoe meer verbinding jij krijgt met jouw publiek. Mensen willen iets echts. Misschien als ontsnapping van de façade die we elkaar opleggen in het dagelijks leven en dat is ook wel de grootste uitdaging van comedy. Velen worstelen ook met het vinden van hun personage op het podium. Hun stem. Diegene die jij bent op het podium is een iets vergrootte vorm van jezelf. Veel comedians doen er zes tot tien jaar over om hun stem te vinden. Omdat dat de meest eerlijke vorm van jezelf is.”
Zou jij zeggen dat jij jouw stem gevonden hebt?
“Ik kom er in de buurt, maar ik ben er nog niet helemaal. Ik heb ook altijd vraagtekens bij mezelf. Is het wel goed genoeg? Is er nog meer wat ik kan doen?
Dus dat is ook wel de uitdaging. Maar het belangrijkste is de band met je publiek. Het is voor veel comedians ook vervelend als er iemand in de zaal zit van een krant of een blogger. Want een comedian kan op dat moment een grove grap maken waar de zaal dubbel om ligt. Maar die blogger schrijft erover en op papier is het gewoon een nare opmerking. Omdat de situatie anders is. Als jij die grap leest zonder toon, intonatie en vooral zonder diezelfde band, dan leest het heel kut. Dus context is alles.
Met grove humor kan het ook alle kanten opgaan. Ik ken hele lieve comedians en hele grove en ik heb hetzelfde publiek om allebei zien lachen. Dus mensen kunnen om beiden lachen zolang het maar goed geschreven is en goed gebracht.”
Sferen kunnen per publiek, stad en land verschillen. Zet een show op van Bill Burr of Jim Jeffries die voor een Amerikaans publiek spelen en je hoort al snel opvallend veel gejoel en gelach in de zaal. Zet een Nederlandstalige cabaretvoorstelling op en het gejoel is een stuk minder. Welke verschillen merk jij?
“Ik speel vooral voor een internationaal publiek in het Engels en ik merk grote verschillen. Sommige jonge mensen lachen nog steeds om grove grappen en andere zuigen al aan hun tanden, omdat ik het woord slaaf gebruik. Ik kan me er wel uit redden maar het verschilt echt per keer. Als je een sfeer weet te creëren waarin iedereen overal om kan en mag lachen dan gebeurt dat ook. Blijft er een sfeer hangen van ‘hier mag ik niet om lachen’ dan lacht er ook niemand.”
“Ik denk vooral dat heel veel grappen die mensen vroeger veel maakten en waar mensen vroeger veel om konden lachen, nu minder populair zijn, omdat we weten dat het echt grote groepen mensen kan kwetsen: vrouwen, mensen met een bepaalde komaf etc. Ik merk het ook bij mijn cursussen als ik grappen voorlees. Sommigen trekken zich toch een beetje terug, omdat de grap gaat over hun gender of afkomst. Anderen kunnen er alsnog om lachen. Dus ik denk dat het allemaal een stuk minder politiek correct is dan we denken. Mensen reageren er wel op, maar vooral digitaal. En grove grappen worden ook nog steeds gemaakt.
Door social media is het gewoon makkelijker om er iets van te zeggen. En dat is ook wel goed want comedy is toch altijd een beetje een burger art geweest. Iets voor jan modaal. Iedereen kan het podium opstappen en iets zeggen. En ik merk nu dat er steeds meer vrouwen de comedy ingaan. Want als je vroeger aan iemand vroeg wie zijn of haar favoriete comedians waren noemden velen: Toon Hermans, Wim Kan en later Hans Teeuwen, Theo Maassen. Vier witte mannen. Maar langzamerhand komen er steeds meer vrouwen bij. Je hebt Lanette van Dongen, Karin Bloemen, Sanne Walles de Vries. Maar je hebt nu daarnaast ook Daniel Arends die Indonesische roots heeft. Ronald Goedemondt is half Italiaans, Jan Dino, Steven Brunswijk, Murt Mossel, Jörgen Raymann etc. etc. en dat geeft nieuwe inzichten in bepaalde dingen.”
“Je moet voor jezelf de vraag stellen: vind ik het deze grap waard om een vriendschap op de proef te stellen?”
Hoe sta jij in het ‘je mag ook niks meer zeggen sentiment’?
“Ik wil niet zeggen wat iedereens motivatie is natuurlijk. Maar iedereen kan zo zijn of haar redenen hebben om te zeggen ‘Je kan ook niks meer zeggen tegenwoordig’. Ik bedoel als de helft van jouw collega’s Marokkaans is dan is het misschien niet slim om grappen over Marokkanen te maken inderdaad. Dus het ligt weer aan de situatie. Als ik weet dat iemand in mijn familie die en die ziekte gehad heeft dan ga ik daar ook niet zomaar grappen over maken.
Je moet voor jezelf de vraag stellen: vind ik het deze grap waard om een vriendschap op de proef te stellen? En ik denk dat veel mensen zichzelf die vraag niet stellen. Want mensen kunnen wel roepen van ‘je mag niks meer zeggen tegenwoordig’, maar dat valt reuze mee want mensen lullen nog steeds echt heel veel. Kijk maar op Twitter naar de rotzooi die daar allemaal op staat. Maar je moet voor jezelf die afweging maken van is die grap het waard? Ik heb in verleden ook grappen gemaakt die ik nu niet meer zou maken.”
Wat voor een grappen moet ik dan aan denken?
“Toen ik begon maakte ik best wel wat vrouwonvriendelijke grappen. Maar ik merkte dat het publiek zich terugtrok en dat ik me er zelf ook naar bij voelde. Want het is een heel makkelijk iets en bijna ook echt vrouw onderdrukkend. Het is een bevestiging van een stereotype dat niet meer waar is. Dat had ik ook met grappen over Zimbabwe die ik maakte. In plaats van opbouwende grappen waren het vaak afbrekende grappen. Ik heb er niet echt spijt van want ik had het wel nodig om mijn stem te vinden, maar goeie grappen waren het zeker niet. Het is een leercurve.”
Naast Twitter inderdaad wordt er op andere sociale media net zo goed kritiek gegeven. De een beschermt een bepaalde groep tegen discriminerende uitspraken en dan ander deelt juist de opmerkingen uit. Vind jij dat een goede of een slechte ontwikkeling?
“Dat vind ik dus zo lullig voor Kevin Hart dat ze 10 jaar teruggaan in zijn tweets en één grap vinden waarvan ze kunnen zeggen ‘AHA!’ terwijl dat voor hem ook gewoon een leercurve was. Maar nu in het digitale tijdperk blijft het bestaan. Maar toen maakte hij die grappen en nu niet meer. Wie heeft er als tiener niet een keer een grap over homo’s gemaakt? We zeggen allemaal weleens iets wat politiek incorrect is of iets stoms. Maar je kunt echt nog wel alles zeggen, maar mensen geven sneller feedback. En mensen zijn wat sneller opgefokt.”
Het kan positief zijn in de trend van: kijk ik sta aan jouw kant! Maar het kan ook een gevoel geven van virtue signaling: kijk mij eens goed zijn! En wat het in feite doet is degene waar je voor opkomt infantiliseren. ‘Oh jij kunt niet voor jezelf praten, ik doe het wel voor je.’ En dat is ook niet hoe het moet gaan. Als jij inderdaad aan mijn kant staat, fijn, maar hou dan je bek en laat mij mijn zegje doen. Doe het zoals Marlon Brando het deed en laat een Native American het podium oplopen.
Dus het is niet alleen vanachter je computer roepen wat een ander fout doet, maar tekst leest ook harder. De sociale setting is heel belangrijk voor hoe het overkomt en dat heb je niet als het via een beeldscherm gaat. Ik denk dat mensen daarom ook veel emoji’s gebruiken: om hun woorden te verzachten.”
Vraag jij jezelf weleens af in hoeverre mensen het voor zichzelf doen of voor de ander?
“Dat kun je je altijd afvragen. Hoe goed een film zoals Black Panther bijvoorbeeld ook was, hoe goed het ook was om een film te zien met een bijna alleen maar zwarte cast en crew en hoe fijn het is om te zien dat dat ook nog een blockbuster hit kan worden. Dat is allemaal goed. Als een film gewoon goed is en goed gepromoot wordt, dan komen mensen echt wel kijken. Dat is het punt niet.”
Wat is dan wel het punt?
“Het probleem is dat ze dat nú pas hebben gedaan. Zo van: ‘Oké voor deze films vragen we alleen maar zwarte acteurs en Martin Freeman en Andy Serkis. En een zwarte regisseur, art-director etc. Maar wat ze daarmee in feite bekennen is dat ze dat voor al die andere films dus niet gedaan hebben. Als die andere tijd hebben ze diversiteit dus totaal genegeerd. Het geeft ook het idee af dat je als zwarte regisseur bijvoorbeeld alleen maar zwarte films kunt maken. Wat natuurlijk onzin is een goede regisseur is gewoon een goede regisseur. Zwart, wit of wat dan ook.
Dat had je ook met die nieuwe Star Wars serie The Mandolorian. Het ziet er gaaf uit, op het begin was het mwua maar daarna werd het wel weer beter. Maar vooral één aflevering ziet er heel vet uit. Heel realistisch en bijna noir-achtig. Die aflevering is toevallig geregisseerd door een Aziatische vrouw. En ik had zoiets van: laat haar alle afleveringen doen want dit is super vet! Want het is er sprake van talent. Het laat zien dat er genoeg talent is binnen die poelen, maar ze krijgen gewoon minder de kans om het te laten zien. Dus daarom is het zo half half.”
Mensen van een niet westerse komaf krijgen wel kansen, maar je kunt je afvragen hoe gemeend het is. Er is meer dan genoeg talent binnen zwart, wit, Aziatisch, mannelijk, vrouwelijk etc. talent is talent. Maar als er alleen wordt gekeken naar de etniciteit, dan is er een probleem. Want we willen allemaal als mens niet op ons uiterlijk beoordeeld worden. We willen dat mensen ons als persoon zien. Dat is waar Martin Luther King het al over had. En dat moet men gegund worden. En als er dan mensen zijn die beweren divers te zijn maar het ondertussen voor zichzelf doen dan schiet het ook niet op.”
Op 25 mei dit van dit jaar kwam de Afro-Amerikaanse man George Floyd in de VS om het leven nadat agent Derek Chauvin meer dan acht minuten met zijn knie op Floyd z’n nek zat, terwijl deze al geboeid op de grond lag. Zijn dood werd live via Facebook uitgezonden en zorgde voor protesten en rellen die zorgde voor een heropleving van de Black Lives Matter movement (BLM). Een beweging die begon in 2013 nadat George Zimmerman in werd vrijgesproken voor de dood van Trayvon Martin. Je noemde al Black Panther. Denk je dat de BLM-movement van dit jaar voor een verbetering heeft gezorgd in bewustzijn rondom structureel racisme en het actief handelen daartegen?
“Je had inderdaad de Black Lives Matter movement dit jaar en daarna kreeg je, viel me op, allemaal bedrijven die een diversiteitsregeling doorvoerden waarmee ze dan meer mensen van diverse afkomsten zouden aannemen. Maar het enige wat ze daarmee, ironisch genoeg, laten zien is dat ze dat al die tijd daarvoor dus níet hebben gedaan! Dan hebben ze op kantoor één iemand uit het Midden-Oosten en dat is dan hun ‘token’. Dan denk ik ook: ‘Gast kom op’. Er is meer dan genoeg talent je moet gewoon wat beter zoeken. Iedereen wil die goeie baan. Ze zijn er echt wel. Afhankelijk zijn er bepaalde limieten.
Misschien is het in Hollywood wel wit inderdaad. Meestal gaan biopics ook over witte artiesten of iets. Als een film een Oscar wint dan is het een film over slavernij. ’12 Years a Slave. Ah kut deze moeten we de Oscar geven want dan kunnen we onszelf weer een schouderklopje geven.’ Het is erg pretentieus. Vaak is het goed bedoeld, maar mensen doen dat dan onhandig. Ik kan me ook wel mondig uit gaan spreken tegen vrouwonvriendelijke gebeurtenissen in deze wereld, maar ik heb geen idee hoe het is om vrouw te zijn. Ik kan me wel inleven, maar ik zal het nooit precies weten. Als ik een platform zou hebben dan zou ik eerder andere mensen een kans geven om hun zegje te doen, dan mijn eigen mening te spuwen. Luister vooral naar haar. Wat zij te zeggen heeft.”
Over de BLM-movement laat Martens zich verder overwegend positief uit.
“Het is een overwegend positieve beweging. Omdat er in VS vooral nog altijd heel veel politiegeweld plaatsvindt richting zwarte mensen en soms zelf dodelijk politiegeweld. Je had het geloof ik ook in 2014 een beetje met het neerschieten van Michael Brown Ferguson. Nu wordt hij wel vaak neergezet als een gewelddadig iemand en hij rende ook echt op de agent af. Maar hij had kogels in zijn rug en dat veranderde de zaak toch wel.
Wat BLM simpelweg wil aantonen is dat er gewoon nog steeds veel geweld is tegen mensen van bepaalde etniciteiten. In New York had je bijvoorbeeld de stop & frisk regel. De racistische geschiedenis daar is veel heftiger en recenter denk ik. Het heeft er mee te maken dat zwarte mensen en latino’s veel vaker worden gestopt door de politie, vaker in de gevangenis terechtkomen of zelfs vaker worden neergeschoten. Dat is iets wat de beweging aan wil kaarten. Dat er overmatig gehandhaafd wordt. En hoe ik daar in sta is: ik snap het helemaal! Want is ook gewoon fucking crap. Dat jij aangehouden zou moeten worden puur en alleen vanwege je huidskleur is textbook racism.
Elk land heeft het met een andere groep mensen. In de VS zijn het zwarte mensen en latino’s, in het VK zijn het ook vooral zwarte mensen, maar hier in Nederland is het voornamelijk bij Marokkaanse en Turkse mensen. Ik heb ook een paar Marokkaanse vrienden, niet veel zeg ik eerlijk, maar daar heb ik ook weleens aan gevraagd: hoe vaak ben jij in de auto gestopt door de politie? ZO-VAAK! Is dan de reactie. En dat is dan misschien niet BLM, maar wel bepaalde burgers in een bepaald land die anders behandeld worden.”
“Sommige mensen struikelen denk ik over de bewoording ‘Black Lives Matter’. Dan is de reactie: ‘Ja maar all live matter!’ Dan denk ik: Jaahaaa!!! DUH! Dat is niet het punt in dit geval. Het gaat er meer om dat er mensen zijn die vaker worden aangehouden doordat er een bepaalde geschiedenis is geweest en mensen een bepaald beeld hebben bij mensen, dat sommige etniciteiten minder snel als mens worden gezien. Daardoor zijn ze ook sneller geneigd geweld te gebruiken en dat wordt ook sneller dodelijk dan wanneer er geen geweld wordt gebruikt…. Natuurlijk.”
Heb je zelf ervaring met ‘door de politie aangehouden worden’?
“Nee, want ik heb geen rijbewijs dus dat scheelt al haha! Maar ik heb groot haar en een bril dus ik zie er wel wat zachter uit denk ik. Dat helpt al. Misschien als ik iets langer, breder en donkerder was geweest was het een ander verhaal.”
Dus ik krijg mijn spullen terug, die vrouw van de douane geeft mij mijn paspoort en zegt tegen mij: “welkom in Nederland.” ZIE JE MIJN PASPOORT NIET?!
Uiteindelijk komt Martens dan toch met een aan den lijve ondervonden voorbeeld.
“Wat ik wel kan vertellen is het volgende. Toen ik van Zuid-Afrika naar Nederland kwam in 2010 was dat echt mijn eerste volwassen, lange reis in mijn eentje. Ik was 18 en ging voor het eerst alleen naar de andere kant van de planeet om daar te wonen, werken en studeren. Dus ik zit in een KLM-vlucht van Johannesburg naar Schiphol en ik zit naast een Thaise man, super chille gast, heel leuk mee gekletst tijdens de vlucht. Hij had een tussenjaar maar hij wilde uiteindelijk tandarts worden want dat was zijn vader ook…. Kots! Maar hij was net zo donker als ik ongeveer en wij waren daarmee de enige twee in het vliegtuig die niet blank waren en… je voelt hem al aankomen.
We landen, we gaan door de douane en we staan in de rij. Hij staat ver voor me en achter mij staat ook nog een flinke rij witte mensen. En ik zie dat híj eruit gepikt wordt. Ik voel de bui al hangen, de rij gaat verder en verder, iedereen mag gewoon door, ik ben aan de beurt en ik hoor een stem: “Meneer, wilt u even apart komen?” Ik denk: No-Fucking-Way. Dus ik maak mijn koffer open, ik laat mijn paspoort zien, ik laat alles zien en ik weet nog dat ik expres zo Nederlands mogelijk probeerde te klinken, ook al klink sowieso al Nederlands, maar zodat zij zouden denken: fuck het is een Nederlander.
Ze zien mijn paspoort en halverwege het doorzoeken van mijn koffer zie ik ze denken: ‘kut, hij is wel héél erg Hollands.’ Dus ik krijg mijn spullen terug, die vrouw van de douane geeft mij mijn paspoort en zegt tegen mij: “welkom in Nederland.” ZIE JE MIJN PASPOORT NIET?! Kun je dat geloven? Ik ben half Nederlands, ik spreek Nederlands, ik heb hier al gewoond, ik heb hier familie en vrienden en op papier ben ik al helemaal Nederlands. Dan kom je naar Nederland en de eerste boodschap van de autoriteiten is dat ik er niet bij hoor.”
Hoe voelde je je daarbij?
“Dat doet erg veel pijn kan ik je vertellen. Op het moment zelf kon ik er nog om lachen, maar in de trein naar familie drong het eigenlijk pas echt tot me door wat er gebeurde. Dat gevoel van: did that just happen? Geen fijne eerste ervaring als je op het punt staat aan een nieuw hoofdstuk in je leven te beginnen.”
“Het is wel een indruk van hoe de autoriteiten van het land waar jij woont jou zien. Het is denk ik wel goed voor agenten, douaniers of wie dan ook die voor de overheid werken, om te beseffen dat zij het land representeren. Je hebt een voorbeeldfunctie. En als dat het voorbeeld is dat jij geeft van Nederland dan is dat best wel ernstig. Nu wil ik natuurlijk niet iedereen over één kam scheren want dan zou ik hetzelfde doen, maar het is denk ik wel iets goeds om bij stil te staan.”
Door: Teun van Willenswaard
Fotografie: Naomi Gorissen
