Alweer enige tijd geleden was ik op een feestje. Iemand had een bepaalde leeftijd bereikt, was daarmee weer een stap dichter bij de dood en dat moest natuurlijk gevierd worden. Terwijl ik aan de dranktafel wat vloeibare moed voor mezelf in aan het schenken was, voelde ik een hand op mijn schouder. Een bekende maar oh zo vervelende stem zei me dat het goed was mij weer te zien. Dat gevoel was allesbehalve wederzijds. Ik wist namelijk dat de persoon die bij die stem hoorde mij bij het te ontvouwen gesprek iets zou geven waar ik niet op zat te wachten. Iets wat hij mij altijd geeft als ik hem spreek: een goed voorbeeld van ongevraagd advies.
De man in kwestie, laten we hem voor het gemak even Roel noemen, is een vriend van een vriend. Ik ken hem verder amper en hij mij amper alhoewel hij daar zelf waarschijnlijk anders over denkt. De weinige keren dat ik hem spreek, en dat kunnen er nooit té weinig zijn, praat hij tegen mij alsof we besties zijn. In het begin is hij altijd aardig en lijkt hij interesse te tonen. Maar zodra je over jezelf hebt verteld, veranderd er iets in zijn blik. Op dat punt gaat hij van vriendelijke modus naar schoolmeestermodus. Het is op dat punt dat hij mij begint te vertellen wat ik ‘maar eens zou moeten doen met mijn leven’. Gebaseerd op wat ik hem zojuist in goed vertrouwen vertelde.
Vertel ik hem welke studie ik heb gedaan? Dan vraagt hij mij of dat ‘wel echt iets voor mij is?’. Vertel ik hem waar ik met veel plezier werk? Dan vertelt hij me dat ik toch echt iets anders zou moeten zoeken. Vertel ik hem over mijn hobby, dan vertelt hij mij dat dat mijn hobby helemaal niet kan zijn want die hobby ‘kan helemaal niks voor mij zijn’. Etc. Etc. Dit altijd afsluitend met een zelfvoldaan glimlachje, een tip over wat ik volgens hem wél zou moeten doen en een neerbuigende: “Dat zou je goed doen Martine.”
Ik glimlach vriendelijk en ga zo snel mogelijk met mijn wijntje weer op zoek naar mijn vriendinnen. De rest van de avond valt hij me niet meer lastig: zijn werk zit erop. Ik vraag me vervolgens wel af waarom hij zo doet. Waarom toont hij interesse in iemand om vervolgens alles wat diegene vertelt onderuit te halen? Waarom is Roel iemand die altijd advies geeft? Waarom geven mensen überhaupt ongevraagd advies? En waarom is ongevraagd advies irritant?
Wat is ongevraagd advies?
Ongevraagd advies is iemand verbeteren zonder dat diegene daarom gevraagd heeft. Als de Roel (laten we de adviesgever in dit verhaal gewoon de Roel noemen) iemand ongevraagd advies geeft dan doet hij dat omdat híj daar reden toe ziet. Misschien is Roel een expert op dat gebied of misschien doet hij het omdat hij gewoon vindt dat het anders moet. Hoe dan ook: de ander heeft er niet om gevraagd en de kans is groot dat hij of zij er niet op zit te wachten.
Waarom geven mensen ongevraagd advies?
De Roel bedoelt het goed. Alleen heeft Roel zelf niet helemaal door voor wie de goeie bedoeling is. Roel denkt zelf waarschijnlijk dat hij oprecht goed bezig is. Hij heeft iemand van tips voorzien en diegene is per definitie blij met zijn tips. Het is op dit punt dat zijn ego hem verblindt voor de waarheid. Hij is ervan overtuigd dat anderen per definitie op zijn advies zitten te wachten. Hij voelt zich goed nadat hij zijn slachtoffers ongewenst heeft geadviseerd.
Ook al doet de ander helemaal niks fout, in zijn ogen kan het altijd beter en anders. Gebaseerd op eigen ervaringen en visie. Niet beseffend dat deze niet per se beter zijn dan die van een ander. Hij is niet geïnteresseerd in andermans leefwereld, alleen in hoe hij de zijne lekker fascistisch die van de ander op kan dringen. Ongevraagd advies is dus nooit bedoeld voor de ontvanger. Ongevraagd advies is altijd bedoeld voor de gever zelf. Voor de Roel. Dat maakt het zo vervelend.
Tips voor ongevraagd advies: mogelijke reacties
Ga eens voor de grap in je hoofd je eigen omgeving af. Wie geeft jou altijd ongevraagd advies? Welke persoon ontloop jij op feestjes? Wie is jouw Roel? Neem de Roel in je hoofd en bedenk wat je tegen hem kan zeggen als je toch in die situatie komt dat je met hem moet converseren. De Canadese klinisch psycholoog Jordan Peterson heeft het in één van zijn colleges over taal als instrument zien. De verleiding is groot om, als je met een Roel praat, taal als verdedigingsmechanisme te gebruiken.
Wat je ook kunt doen is taal als instrument gebruiken. Vraag jezelf af wat je kunt zeggen om jouw zin te krijgen in die situatie. Jouw zin is in dat geval: met rust gelaten worden, maken dat je wegkomt zodat je met een gerust hart je wijntje kunt drinken. Je kunt de discussie aangaan, maar dan speel je Roel alleen maar in de kaart. Dus wat kun je zeggen dat ervoor zorgt dat het gesprek zo snel mogelijk doodbloedt? Hier zijn enkele reacties die, in mijn ervaring, bijna altijd werken.
- ‘Dat kan ik prima zelf beoordelen’;
- ‘Bedankt voor de waarschuwing’;
- ‘Staat genoteerd’;
- ‘Ik geloof niet dat dat jouw zaken zijn.’;
- ‘Dat mag jij vinden, dat is jouw goed recht’.
Een ander goed voorbeeld is de onderstaande video. Een vriend van me vindt dit interview van Powned met de toenmalig technisch directeur van Vitesse he-le-maal geweldig. Ik heb het hem aan meerdere mensen zien tonen de afgelopen jaren tot irritatie aan toe. Maar eerlijk is eerlijk: in dit geval is het een handig hulpmiddel om te zien hoe je kunt omgaan met een gesprek waar je niet op zit te wachten. Nee je maakt er zeker geen vrienden mee, maar zeg nou zelf: wil jij een Roel als vriend?
Ontlopen
Als het even kan ontloop de Roel dan vooral. Soms kan dat niet en kun je bovenstaande tips gebruiken. Maar soms is het ook moeilijk om te bepalen wanneer iemand een Roel is. Mijn Roel is immers al vrij lang een vriend van een vriend. Daardoor zie ik hem noodgedwongen in sommige gevallen. Alsmede gebeuren die gesprekken tussen hem en mij al jaren. Ze zijn godzijdank op één hand te tellen, maar die hand doet wel pijn. Ik ben dus al op het punt dat ik hem niet meer kan ontlopen in dergelijke situaties. Maar misschien is jouw Roel nog niet in jouw leven gekomen. Of misschien heb je zijn Roel-kant nog niet gezien. Je kunt jezelf dus nog redden in dit geval! Hoe? Om te weten of iemand een echte vriend of een Roel is, kun je wederom twee regels van Peterson erbij pakken.
- Aan echte vrienden kun je slecht nieuws vertellen. Vervolgens zullen ze luisteren en hulp aanbieden. Het belangrijk om te beseffen dat het aanbieden van hulp iets wezenlijk anders is dan het geven van ongevraagd advies. Hulp zit hem in daden, niet in woorden. Ook wordt de hulp hier “aangeboden” en dus niet ongevraagd “gegeven”.
- Aan echte vrienden kun je goed nieuws vertellen. Vervolgens zullen ze het samen met jou jouw vreugde vieren. Een Roel zal jouw vreugde gebruiken om iets over zichzelf te vertellen of om jou zelfs proberen te overtuigen waarom jouw goede nieuws helemaal geen goed nieuws is.
Volgens Peterson, en volgens mij ook, moet je jezelf omringen met de mensen die het beste voor hebben met het beste deel van jezelf. Mensen zoals Roel kun je het beste in zijn geheel vermijden. Peterson stelt dat je niet alleen het recht, maar zelfs de morele plicht hebt om dat te doen. Want luisteren en daarmee aandacht geven tolereert en faciliteert het ongevraagde advies dat we zo vervelend vinden (Peterson, 2017). Daarnaast is naar Roel luisteren ook slecht voor je eigen mentale welzijn (believe you me!). Roel is er immers niet om je te helpen, Roel is er om jou te gebruiken om zich beter te voelen over zichzelf. Klinkt heftig hé? Verassing: is het ook!
Praat lang genoeg met Roel en je raakt vanzelf geïrriteerd. Nu worden woede en irritatie over het algemeen afgekeurd door onze cultureel aangeleerde normen en waarden. Toch zijn deze emoties een heel logisch eindstation voor het te lang goedkeuren van dit soort gedrag. En de Roel heeft onvoldoende zelfreflectie om in te zien dat hij zelf verantwoordelijk is voor de effecten van zijn woorden. Het gevaar is dat als je merkbaar gefrustreerd raakt, Roel de sociaal opgelegde norm van anti-frustratie tegen je kan gebruiken. Zodra je boos wordt ben je af. Of dat filosofisch gezien terecht is laat ik even in het midden, maar het is goed om er even bij stil te staan terwijl je Roel ontloopt. Zo maak je hopelijk niet dezelfde fout als ik jaren geleden.
Ongevraagd advies voor Roel
Wees een échte vriend en laat OMA thuis
In het kader van een koekje van eigen deeg: hierbij wat ongevraagd advies voor Roel of een Roel in spe. Eén van de eerste dingen die je leert bij psychologie en coachingtechnieken is laat OMA thuis. Wie? OMA:
- Oordelen;
- Mening geven;
- Advies geven.
Als jij een goede vriend wilt zijn dan moet je luisteren naar mensen. En met luisteren wordt niet bedoelt dat je even je mond houdt, je wijntje drinkt wanneer de ander praat zodat jij na kunt denken over wat jij hierna gaat zeggen. Met luisteren wordt bedoeld dat jij even jezelf vergeet en voor dat moment bestaat er niks en niemand anders dan degene waar jij op dat moment naar luistert.
De basis voor een goed gesprek en een goede band, is de wens dat zowel jijzelf als jouw gesprekspartner achteraf als betere mensen uit de bus komen. Als die wens er niet is dan is er ook geen basis voor een relatie. Als één van de twee niet bereid is om te luisteren en alleen maar zijn of haar eigen egoïstische ei kwijt wil, is er in feite sprake van een toxische verhouding. Een verhouding waarin het iemand zichzelf beter laat voelen ten kosten van de emoties van de ander.
Lees mensen de les niet
De Roel is zich van geen kwaad bewust en daarin zit hem het gevaar dat jij en ik zelf ook weleens de Roel zijn geweest in het verleden. Als je ooit de Roel bent geweest dan is dat waarschijnlijk omdat je iemand gewoon wilde helpen. De kans is aannemelijk dat jouw advies ook écht goed advies was. Misschien had diegene jouw advies ook écht nodig. De vraag is in deze situatie alleen niet of jij gelijk hebt of niet.
De vraag is of iemand ook echt iets doet met jouw advies. En ik kan je bijna met 100% zekerheid garanderen dat niemand ongevraagd advies opvolgt. Dit komt door die scheve verstandshouding die ik eerder noemde. Als jij van jezelf een Roel maakt, creëer je meteen die scheve verstandshouding waar ik het net over had. Jij komt over als arrogant en belerend zonder dat die ander jou ‘toestemming’ heeft gegeven om zich de les te laten lezen.
Toestemming voor het geven van advies
Er zijn natuurlijk genoeg situaties waarin we iets te horen krijgen wat we liever niet willen horen, maar waarvan we later blij zijn dat we het te horen hebben gekregen. Ik noemde eerder al mijn studie dus laat ik ‘studeren’ weer even als voorbeeld nemen. Zo wilde ik bijvoorbeeld ooit een bepaalde studie gaan doen die eigenlijk helemaal niet bij mij paste. Daarvoor had ik een intakegesprek met een docente van die opleiding. In dat gesprek keek ze dwars door me heen (ja, het doet nog steeds pijn dat te moeten beseffen) en kon ze mij prima vertellen waarom ik deze studie eigenlijk helemaal niet wilde doen.
Mijn medereizigers in de trein terug hebben volgens mij nog nooit tegen zo’n chagrijnige smoel aan moeten kijken. Het was pas later ik dat ik juist blij was met dat gesprek. Het was niet wat ik wilde horen, maar het was wel wat ik moest horen. En dat nam ik van haar aan omdat ik haar, als expert, op dat moment de toestemming had gegeven om mij advies te geven. Daar zit hem het grote verschil in. Uiteindelijk koos ik mede hierdoor de juiste studie. In tegenstelling tot wat Roel mij wijs probeerde te maken.
Vrienden hebben sowieso al een soort van vrijkaart voor het geven van advies. Maar je merkt meteen of iemand advies liefdevol of belerend bedoelt. Misschien is het wederom omdat de Roel zichzelf een bestie acht dat hij denkt dit te kunnen maken. Dus de eerstvolgende keer als je op een feestje bent en je spreekt iemand aan die net haar wijntje aan het pakken is aan de dranktafel, vraag jezelf af: in hoeverre ben ik écht geïnteresseerd in wat ze mij te vertellen heeft? In hoeverre ben ik bereid om mezelf even te vergeten en iets te leren van een ander? In hoeverre wil ik iemand écht helpen?
Stel jezelf die vragen in de toekomst en je zal merken dat je de Roel niet alleen beter kunt spotten en ontwijken, het zal ook voorkomen dat je zelf een Roel wordt. En dat maakt feestjes voor iedereen een stuk leuker! Denk je niet?
Door: Martine Seuren
Wegens privacyredenen schrijft Martine Seuren onder een gefingeerde naam. Haar echte naam is bij de redactie bekend.
