Een paar jaar geleden kwam mijn schoonzus op mij af. “Teun moet je dit zien!” Ze had ergens, minstens tweedehands, het boek Humeuren en temperamenten gekocht van Gerrit Komrij. Maar dat was niet het bijzondere. Ze sloeg het boek open en op de allereerste bladzijde stond met pen een persoonlijk bericht geschreven. Een bericht waarvan meteen duidelijk werd dat het maar voor één iemand bestemd was. En ik kan je verklappen: ik was diegene niet. En mijn schoonzus ook niet.
Aan de naam, het handschrift en de verontschuldigende toon te zien, was het door een man geschreven. Zijn intieme boodschap was hoogstwaarschijnlijk aan zijn partner gericht en hield in dat hij voor een tijd zou vertrekken. Zijn reden hiervoor had te maken met enkele van de gevoelens die Komrij in het boek beschreef. Hij sloot af met de mededeling dat hij zielsveel hield van degene aan wie hij zijn boodschap richtte.
Gezien het boek uiteindelijk ik-weet-niet-hoeveelste-hands bij mijn schoonzus terecht kwam, kun je je afvragen of het ooit nog goed is gekomen tussen de twee. Het doet je afvragen hoe de man in kwestie zich zou voelen als híj dat boek had teruggevonden in een tweedehands boekenwinkel. Inclusief zijn woorden die zijn ziel zo blootlegde. Een boek cadeau geven is bijna een vak apart en het is verrassend moeilijk om iemand het juiste boek cadeau te doen. Hoe komt dat? En hoe kun je ervoor zorgen dat je iemand, met of zonder persoonlijke boodschap, altijd het juiste boek cadeau geeft?
De kunst van het jezelf kennen
Eerlijkheid gebied mij te zeggen dat ik mij ook schuldig heb gemaakt aan het geven van (misschien het verkeerde) boek. Mijn grote favoriet is 1984 van George Orwell. Het blijft mij verbazen hoe accuraat Orwell’s dystopische klassieker is. We leven nu misschien niet in een totalitair regime waar één partij het voor het zeggen heeft en ons 24 uur per dag kan bekijken. Maar we leven wel in wereld waar zo goed als iedereen een smart tv in huis heeft met een camera erin, een smartphone met een camera erin, een laptop met een webcam en waar iedereen veelvuldig dingen op social media post. Dat menigeen makkelijk onze devices kan hacken en met ons mee kan kijken is niks nieuws. Als Orwell nu op zou staan uit zijn graf en hij zou zien hoe wij nu leven, zou hij een hartaanval krijgen en spontaan weer dood terug in zijn kist vallen. Wat zonde zou zijn want ik had in die situatie graag gezien dat hij nog meer boeken zou schrijven.
“In die zin lijken we dus niet boeken cadeau te doen voor de ander maar meer voor onszelf.”
Toen een paar jaar geleden een goede vriend van me jarig was, besloot ik hem 1984 cadeau te doen. Ik koos dit boek omdat het mijn favoriet is en omdat hij en ik redelijk dezelfde literaire smaak hebben. Hij las het boek en was redelijk positief. Hij vond het goed geschreven, een tikkie te beschrijvend voor zijn smaak, maar hij was onder de indruk van de parallellen met vandaag de dag. Ook al was zijn reactie positief, toch knaagde er iets aan me. Ik merkte dat ik teleurgesteld was. Ik was teleurgesteld dat een ander niet diezelfde reactie had als ik.
De valkuil van het enthousiasme
Als jij ergens namelijk heel enthousiast over bent, dan wil je de mensen waar je van houdt graag meenemen in jouw vreugde. Diep van binnen hoop je dan dat de ander er nét zo enthousiast over is als jij. Maar de menselijke emoties zijn zo ingewikkeld, verfijnd en afhankelijk van persoonlijke ervaringen en de situatie, dat het per definitie onmogelijk is om twee mensen iets op exact dezelfde manier te laten ervaren. In die zin is de kans op ‘dezelfde reactie’ dus nihil.
Toch willen we maar al te graag datgene delen wat ons zo geïnspireerd heeft. In die zin lijken we dus niet boeken cadeau te doen voor de ander maar meer voor onszelf. De grote valkuil hierbij is dat het geven van een bepaald boek over kan komen als: “Hier, dit moet jij lezen.” Dit kan overkomen als oordelend en neerbuigend. Dezelfde valkuil ligt op de loer als je kleding cadeau doet: “Hier, draag dit maar want zelf heb je geen smaak.” Het is misschien niet je bedoeling om zo over te komen, maar de weg naar de hel is geplaveid met goede voornemens.
De kunst van de ander kennen
Een goed cadeau geven is sowieso vaak lastig. Lukt het ons niet om iets goeds te verzinnen dan grijpen we al snel naar de standaard bos bloemen, fles alcohol, chocolade, cadeaubon of simpelweg geld. Alhoewel daar niks mis mee is, knaagt toch dat gevoel van teleurstelling in onszelf dat we niks beters konden verzinnen. Als jij een boek cadeau doet loop je dus het risico dat het toch niet helemaal in de smaak van de ontvanger is.
“je verliest nooit vrienden, je komt er simpelweg achter wie je échte vrienden zijn.”
Voor voor het programma House of Politics werden bijvoorbeeld politici geïnterviewd bij hen thuis. Forum voor Democratie voorman Thierry Baudet toonde zijn boekenverzameling. Enkelen uit de collectie waren boeken van Arnon Grunberg. Deze kreeg hij vaak van vrienden cadeau op verjaardagen en Baudet gaf aan dat hij deze boeken maar eens weg moest doen want hij vond het “zulke troep”. Of zijn vrienden hem nou echt zo slecht kennen of hem expres Grunberg cadeau doen om hem te sarren (waar zijn vrienden anders voor?) laat ik even in het midden. Het toont wel hoe gruwelijk mis het kan gaan.
Hoe dan wel?
Optie 1: een beetje van jezelf en…
Mijn excuses voor het intrappen van een open deur, maar ten eerste moet je de ander goed kennen. Dat klinkt vanzelfsprekend, maar uit voorgaande voorbeelden was al te lezen dat het vanzelfsprekende vaak vergeten wordt. Stel jij wil een vriend(in) een boek cadeau doen en je weet dat zijn/haar grote hobby koken is. Dan ligt het voor de hand een kookboek te geven. Dan kun je aan hem/haar vragen welke keuken hij/zij wil beheersen of iets dergelijks. Wat je ook kunt doen is een andere passie erbij pakken. Is diegene toevallig ook fan van whisky? Zoek dan een boek op over koken met whisky.
Optie 2: combineren kun je leren
Als je dan toch bezig bent met combineren, dan kun je helemaal los gaan door er een pakket van te maken. Is diegene ook een groot jazzfanaat en rookt hij/zij graag sigaren? Dan kun je een pakket maken met het whisky-kookboek, een jazz cd of lp en een doos sigaren. Door al deze passies te combineren geef je iemand keuzevrijheid, laat je merken dat je diegene echt kent en dat je bereid ben er moeite in te steken. Mocht je dit allemaal te gortig worden dan kun je natuurlijk ook gewoon voor de ouderwetse boekenbon gaan. Dat klinkt nu misschien opeens onpersoonlijk. Maar waar je met een boek het risico loopt oordelend over te komen, geef je met een boekenbon iemand juist de vrijheid om zelf te kiezen binnen een veld waarvan je weet dat hij of zij zich daar thuis voelt. In die zin is een cadeaubon krijgen dus een mooi compliment.
Optie 3: voor als je het aandurft
Als je het ‘gevaarlijker’ wil spelen, kun je ook voor de volle 100% de persoonlijke en intieme kant opgaan. Het is een risico maar je kunt iemand die net een geliefde is verloren het boek Noodzakelijk verlies van Judith Viorst cadeau doen. Het confronteert diegene wellicht met hetgeen dat hij/zij op dat moment liever ontkent, het kan uiteindelijk een aangename verassing zijn. Dat jij dat risico durft te nemen om zo betrokken te zijn en daarin wil helpen door een boek te geven dat verdriet context biedt, toont aan dat jij oprecht het beste voor hebt met diegene en wil dat het goed komt. Al met al heb je de keuze om iemand keuzevrijheid te bieden met een bon, het al dan niet persoonlijk in te vullen door een boek of een pakket of, als de situatie de optie biedt, regelrecht voor iemands hart te gaan. De laatste is wellicht een vriendschapstest maar zoals het gezegde luid: “je verliest nooit vrienden, je komt er simpelweg achter wie je échte vrienden zijn.”
De kunst van de persoonlijke berichtjes
De man die zijn persoonlijk bericht in het boek van Komrij schreef, zou door schrijver Rick Gekoski op de vingers getikt zijn. Volgens hem moet je nooit een persoonlijk bericht in een boek schrijven tenzij jij dat boek zelf geschreven hebt. Het is dus wijs om bij jouw boekengeschenk voor jouw geliefde jouw persoonlijke boodschap op een apart kaartje te schrijven. Want doe jij dat niet? Dan loop je het risico dat jouw geliefde dat boek inclusief persoonlijk bericht alsnog ooit weg doet. Dat het bij een tweedehands boekenwinkel terecht komt. Het door iemand wordt gekocht. De koper het aan haar zwager laat zien en dat hij er vervolgens een artikel over schrijft. De keus is aan jou.
Door: Teun van Willenswaard
